Giới thiệu về thôi miên trị liệu Ericksonian

Cùng tìm hiểu về Milton Erickson – nhà cách mạng cho trị liệu tâm lý hiện đại & kỹ thuật thôi miên trị liệu Ericksonian

Với xuất phát điểm như một công cụ “độc quyền” của các nhà phân tâm học, hiện nay, thôi miên trị liệu đã được thực hành rộng rãi với nhiều cách tiếp cận mới mẻ, nhân văn. 

Từ một liệu pháp bị cho là “chiêu trò rẻ tiền”, “lừa đảo”, hay chỉ là một kỹ thuật thao túng, hủy hoại người khác, cho đến những năm 50 của thế kỷ trước, đã có một người xuất hiện và làm nên một cuộc cách mạng cho trị liệu tâm lý hiện đại. Kỹ thuật và cách tiếp cận của ông đã giúp mọi người thay đổi hoàn toàn suy nghĩ về thôi miên, và dần công nhận nó như một liệu pháp đáng tin cậy và có hiệu quả tích cực. 

Ngày nay, bạn sẽ khó có thể tin tưởng một chuyên gia thôi miên trị liệu “tự xưng” nào đó nếu họ không biết Milton H. Erickson là ai. 

Là một người đơn thuần quan tâm và tìm hiểu về trị liệu tâm lý, bạn đọc sẽ phát hiện ra đóng góp vĩ đại của nhiều nhà tâm lý học lớn lại xuất phát từ những trải nghiệm rất gần gũi, đời thường của họ. Với Erickson, những trải nghiệm cuộc đời và cách ông phản ứng với nó đã giúp ông tìm ra những góc nhìn mới mẻ, dần dần là những kỹ năng đã giúp ông không chỉ chữa lành cho bản thân mà còn có thể giúp đỡ người khác. 

Trong bài viết này, ta sẽ cùng tìm hiểu về cuộc đời của Milton H. Erickson (1901-1980), một nhà tâm thần học, tâm lý học người Mỹ. Đặc điểm về liệu pháp thôi miên trị liệu Ericksonian cùng các di sản của nó sẽ được đề cập chi tiết trong các phần bên dưới.

Milton H. Erickson là ai?

Milton Hyland Erickson (1901-1980) là người con thứ trong gia đình có 9 người con tại một gia đình ở Nevada, Mỹ. Tuổi thơ của ông được ghi dấu bởi các chứng rối loạn chức năng như mù màu, khó đọc (dyslexia) và không nhận thức được nhịp điệu (tone deaf). Về sau, ông chia sẻ rằng những khiếm khuyết đó đã giúp ông như có thêm những “khả năng phi thường”, tập trung vào nhiều khía cạnh trong giao tiếp và hành vi mà nhiều người thường không để ý.

Ở tuổi 17, ông mắc chứng bại liệt (polio) và có những khuyết tật không thể chữa khỏi. Thoạt nhìn, Erickson có vẻ như là một ứng cử viên không mấy hấp dẫn cho một số phận sẽ cách mạng hóa việc thực hành trị liệu hay thôi miên trị liệu – vốn còn không quá phổ biến lúc bấy giờ. Tuy nhiên, khi ngồi trên xe lăn và tin rằng mình có thể vượt qua chứng bại liệt, ông dành toàn bộ thời gian để kích thích tinh thần tay chân của mình bằng kỹ thuật thôi miên chữa lành (hypnosis self-healing) và tập luyện trong nhiều tháng để lấy lại các kỹ năng vận động của mình. Nhờ “ký ức cơ thể” và bằng cách tập trung vào trí nhớ về hoạt động cơ bắp trước đây của cơ thể, ông đã từ từ lấy lại khả năng kiểm soát và chuyển động cơ thể. Cuối cùng, ông không những có thể nói chuyện trở lại mà còn sử dụng lại cánh tay của mình. Dù không bao giờ sử dụng lại được hoàn toàn đôi chân của mình, ông đã có thể đi lại với một cây gậy.

Từ nhỏ và cho tới khi phải ngồi trên xe lăn, chàng trai Erickson đã có thói quen quan sát những người xung quanh. Ông nhận thức rõ ràng tầm quan trọng của giao tiếp phi ngôn ngữ, và tìm kiếm câu trả lời cho việc vì sao những điều này thường mâu thuẫn với những gì thực sự đang được nói. Cùng với đó, ông muốn tìm hiểu làm thế nào mà một số hành vi có thể bị ảnh hưởng để tạo ra một kết quả khác.

Sau khi phục hồi được khả năng đi lại, ông đăng ký vào học tại Đại học Wisconsin và tốt nghiệp với hai tấm bằng về tâm lý học và dược. Đây cũng là nơi ông phát triển các nghiên cứu về thôi miên và làm việc trong phòng thí nghiệm của Clark Hull – một trong những người có công phát triển nền tảng khoa học cho thôi miên với tác phẩm “Hypnosis and Suggestibility” (1933). Các khái niệm của Erickson dường như có chút khác biệt với Hull, và ông bắt đầu tự khám phá theo góc nhìn của riêng ông về thôi miên. Ông chìm đắm vào việc khám phá bản chất của thôi miên bằng phương pháp khoa học. Với chuyên ngành tâm thần học, ông đã thực hành trong rất nhiều vị trí khác nhau tại các bệnh viện trong bang, cho phép ông tiếp tục nghiên cứu về thôi miên cũng như khám phá thêm các cách tiếp cận trị liệu mới. Lúc bấy giờ, ông đã là một cây viết lỗi lạc tập trung vào các case study và nghiên cứu liên quan tới các kỹ thuật thôi miên nâng cao.

Erickson đã từng làm đảo lộn các thực hành trị liệu tâm lý với cách tiếp cận của mình. Những lần đầu tiên, ông thử nghiệm trên chính mình, đặc biệt là về quản lý cơn đau. Rất nhanh chóng, ông trở thành người đàn ông của những “ca thất bại”, và tất cả những bệnh nhân “khó khăn nhất” ở Mỹ đều hướng đến ông.

Trong hơn 50 năm, các công trình của Erickson đã tạo ra thay đổi trọng yếu trong trị liệu tâm lý hiện đại và cách mạng hóa việc thực hành liệu pháp thôi miên. Ngày nay, Milton Erickson được biết đến với những cống hiến cho việc nâng cao kỹ thuật thực hành thôi miên trị liệu Ericksonian trong y khoa. Những khám phá của ông trong nửa đầu thế kỷ XX đã truyền cảm hứng cho các thế hệ người thực hành ở nửa sau thế kỷ (và cho tới bây giờ).

Đặc điểm của thôi miên trị liệu Ericksonian

Thôi miên trị liệu Ericksonian có một cách tiếp cận thân chủ độc nhất mà dường như chỉ có Erickson mới biết, vì vậy người ta tin rằng nhiều phương pháp của ông đã chết theo ông. Nhưng có một số yếu tố nhất định trong cách tiếp cận của Erickson đã được ghi nhận, phân tích và tinh chỉnh, và hiện nay trở thành những yếu tố quan trọng trong thuật thôi miên Ericksonian.

Tiếp cận linh hoạt theo từng ca

Erickson rất linh hoạt và sẽ điều chỉnh cách tiếp cận của mình với từng khách hàng. Ông hiểu rằng mỗi khách hàng cần một cách tiếp cận phù hợp với riêng họ. Đôi khi ông gián tiếp và nhẹ nhàng, đôi khi ông sẽ trực tiếp và hung hăng hơn. Trong một số ca khác, thuật thôi miên mà ông sử dụng lại hầu như không được công nhận là thôi miên.

Erickson rất giỏi trong việc điều chỉnh các phiên của mình. Ông sẽ dành thời gian tìm hiểu khách hàng nhằm giúp ông hiểu trải nghiệm của họ và sử dụng điều này để thúc đẩy sự thay đổi.

Lấy độc trị độc

Erickson thường coi các vấn đề của khách hàng là một quá trình. Ông tin rằng các triệu chứng là một phần của quá trình này, vì vậy ông tập trung vào việc thay đổi triệu chứng (ví dụ, cường độ hoặc vị trí của nó) để thay đổi toàn bộ mẫu hình của vấn đề. Ví dụ, nếu một khách hàng có nhu cầu bắt buộc phải rửa tay 50 lần mỗi ngày, Erickson sẽ hướng dẫn họ rửa 100 lần. Phương pháp thôi miên trị liệu Ericksonian tin rằng điều này sẽ thay đổi hành vi từ một sự ép buộc bên trong thành một việc vặt do bên ngoài áp đặt, do đó trở nên ít hấp dẫn hơn.

Trò chuyện với vô thức

Erickson tin rằng tâm trí vô thức chứa tất cả các nguồn lực cần thiết để mang lại sự thay đổi tích cực, vì vậy ông tập trung vào việc khiến vô thức vào cuộc bằng bất kỳ phương tiện nào có sẵn.

Ông không tin vào quan điểm của trường phái Freud, rằng nguyên nhân của các vấn đề cần phải được loại bỏ khỏi quá khứ. Ngôn ngữ của vô thức là tưởng tượng và ẩn dụ. Erickson biết điều này, vì vậy phép ẩn dụ, câu chuyện mang tính trị liệu, truyện cười và câu đố là yếu tố quan trọng trong công trình của ông. 

Tâm trí vô thức sẽ xử lý những câu chuyện này như những thông điệp được mã hóa. Vô thức có thể hiểu được điểm mấu chốt của câu chuyện, trong khi tâm trí có ý thức thì không. Nói một cách dễ hiểu, câu chuyện kể cho vô thức này chính là thôi miên.

Đọc thêm bài viết: Nên chọn Thôi miên Ericksonian hay Thôi miên Nhân văn?

Erickson nhận ra tầm quan trọng của thôi miên như một công cụ trị liệu. Chính sự hiểu biết này đã dẫn đến sự phát triển của thôi miên gián tiếp hoặc thôi miên “đàm thoại” (‘conversational’ hypnosis). Phương pháp mới này đã rời khỏi liệu pháp thôi miên truyền thống và hướng dẫn đi trực tiếp “vào trạng thái giống như thôi miên” và thay vào đó, áp dụng một cách tiếp cận tinh tế hơn, được gọi là thôi miên trị liệu Ericksonian.

Di sản & Ứng dụng nổi tiếng từ thôi miên trị liệu Ericksonian

Lập trình ngôn ngữ tư duy (NLP – Neuro-Linguistic Processing)

Một trong những thành công lớn của Erickson nằm ở khả năng truyền tải sức mạnh của ngôn ngữ. Ông sử dụng các khuôn mẫu ngôn từ cụ thể (word pattern) và tông giọng để giúp thân chủ phản hồi cụ thể trong các chủ đề mà ông đề cập, dựa vào hiểu biết của ông với thân chủ thông qua quá trình gây dựng thiện cảm (rapport-building).

Về sau, Richard Bandler và John Grinder đã ứng dụng học thuyết của Erickson về ngôn ngữ như nền tảng của Lập trình ngôn ngữ tư duy (NLP), một loại hình trị liệu tận dụng khuôn mẫu ngôn từ (language pattern) để tác động tích cực lên hành vi và nhận thức.

Trị liệu thử thách (Ordeal Therapy)

Việc sử dụng các thử thách (ordeals) như một liệu pháp tâm lý đã được phát triển bởi Jay Haley, với gốc rễ từ trị liệu gia đình và mối quan hệ cộng sự lâu năm giữa Haley và Milton Erickson (Haley, 2011). Khi làm việc cùng Erickson và học thôi miên, Haley nhận thấy Erickson thường xuyên sử dụng các chiến lược trị liệu ngắn (brief therapy) với các thân chủ, đặt cho họ một nan đề phi lý, từ đó dẫn tới những thay đổi theo mong muốn của trị liệu. Haley phát hiện ra chính ông đã tận dụng một chiến lược tương tự, bằng việc, ví dụ, “chữa trị cho bệnh đau đầu nặng của một phụ nữ bằng việc khuyến khích bà ta tự tạo ra các cơn đau đầu như một cách để có thể làm chủ được bệnh” (p. 3). Những can thiệp có chiến lược này dần được biết đến như những thử thách (ordeals), có mối quan hệ mạt thiết với cách can thiệp mâu thuẫn (paradoxical intervention) được sử dụng trong thôi miên và trị liệu chiến lược. [1]

Trị liệu ngắn (Brief Therapy)

Trước thời của Erickson, tâm lý trị liệu thường được biết đến là một quá trình tính bằng năm. Điều này xuất phát từ niềm tin cho rằng ta phải đào tới tận gốc rễ của mọi mâu thuẫn nội tại và các sang chấn ở dưới tiềm thức đã gây ra các triệu chứng bên ngoài.

Trong khi đó, các tiếp cận của Milton H. Erickson lại thực tiễn và hướng tới giải pháp hơn. Ông tin rằng ta có thể giải quyết vấn đề tâm lý bằng việc xử lý từng triệu chứng đang có. Và những thực hành của ông đã chứng minh được mức độ hiệu quả và “thần kỳ” của nó.

Ngày nay, khi giới hạn thời gian thường là một quy định cho ngành tham vấn – trị liệu do các chính sách về bảo hiểm (và nhiều yếu tố không liên quan tới trị liệu khác), ta có thể thấy một bước chuyển mình sang cách tiếp cận hướng tới giải pháp (solution-based), trị liệu ngắn, giống như các thực hành của Erickson trước đây.

Trị liệu gia đình (Family Psychotherapy)

Hiện nay, trị liệu gia đình là một phương pháp phổ biến, nhưng trong thời đại của Erickson, đây được coi là một liệu pháp cấp tiến, đã giúp ông nhận về nhiều chỉ trích gay gắt từ các đồng nghiệp. Giờ đây, phần lớn chúng ta đều đồng ý rằng việc xét tới yếu tố gia đình là một bước quan trọng để tìm ra giải pháp cho rất nhiều vấn đề tâm lý. Erickson không chỉ truyền cảm hứng lan rộng phương pháp trị liệu gia đình mà còn với trị liệu có chiến lược.

Thôi miên trị liệu (Hypnotherapy)

Rất nhiều người đã chật vật để cai thuốc lá, giảm cân, hay chữa mất ngủ, đã tìm thấy giải pháp khi làm việc cùng các nhà trị liệu thôi miên chuyên nghiệp. Nhưng không phải ai cũng thành công với phương pháp này. Thôi miên đã từng được nhìn nhận không hơn không kém các chiêu trò ảo thuật mà bất kỳ nhà thực hành tâm lý nào cũng ngán ngẩm bỏ qua nó. Nhưng Erickson đã làm thay đổi hoàn toàn các định kiến đó. Ông cho rằng thôi miên trị liệu có thể là một cách điều trị thấu cảm, tôn trọng lẫn nhau, và cực kỳ hiệu quả trong rất nhiều trường hợp.

Kết luận

Có thể nói, Milton Erickson đã có những cống hiến quan trọng cho ngành tâm lý trị liệu nói chung, đặc biệt trong thôi miên trị liệu nói riêng. Khi đào sâu vào các công trình và tư liệu của Erickson, nhà tâm lý và người học có thể phát hiện ra hình bóng và tầm ảnh hưởng sâu sắc của ông lên nhiều thế hệ thực hành tâm lý sau này, như là NLP hay khai vấn (coaching).

Hiểu biết về lịch sử phát triển của tâm lý học hay thôi miên giúp cho chúng ta nắm bắt được vai trò của bộ môn, hay bất kỳ kỹ thuật nào ra đời cũng nhằm đáp ứng một nhu cầu bức thiết của thời đại, dựa trên các công nghệ và kỹ thuật hiện đại nhất. Với tư duy tích cực và không ngần ngại đào sâu nghiên cứu vào những gì mình tin tưởng và thực hành, Erickson hay rất nhiều nhà tâm lý học khác đã dẫn lối cho các thế hệ sau với một tầm nhìn và cách tiếp cận vấn đề hiệu quả, sâu sắc mà ta vẫn cần nghiên cứu trong một thời gian dài.

Tham khảo:

[1] Semmelhack, D. (2018). Ordeals in Couple and Family Therapy. In: Lebow, J., Chambers, A., Breunlin, D. (eds) Encyclopedia of Couple and Family Therapy. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-15877-8_331-1

[2] Patricia Oelze (2022) How Milton Erickson Revolutionized Modern Therapy. https://www.betterhelp.com/advice/psychologists/how-milton-erickson-revolutionized-modern-therapy/ 

[3] https://www.hypnotherapy-directory.org.uk/approach/ericksonian.html#ericksonianhypnosistechniques

[4] https://www.passeportsante.net/fr/Therapies/Guide/Fiche.aspx?doc=hypnose-ericksonienne_th